Czym jest syndrom sztokholmski?

Wstęp

Syndrom sztokholmski to jeden z najbardziej paradoksalnych mechanizmów ludzkiej psychiki, w którym ofiara przemocy zaczyna odczuwać emocjonalne przywiązanie do swojego oprawcy. Choć zjawisko to zostało nazwane po głośnym napadzie na bank w Sztokholmie w 1973 roku, występuje znacznie częściej niż mogłoby się wydawać – w toksycznych związkach, rodzinach, miejscach pracy czy sektach. To nie jest zwykła słabość charakteru, ale strategia przetrwania zakorzeniona głęboko w naszej naturze.

Mechanizm ten działa podstępnie – im dłużej trwa trauma, tym silniejsza staje się więź między krzywdzicielem a ofiarą. Osoba doświadczająca przemocy może zacząć bronić kata, usprawiedliwiać jego zachowanie, a nawet odrzucać pomoc z zewnątrz. W tym artykule pokażemy, jak rozpoznać syndrom sztokholmskiego, zrozumieć jego przyczyny i – co najważniejsze – jak pomóc sobie lub bliskim uwikłanym w tę destrukcyjną relację.

Najważniejsze fakty

• Syndrom sztokholmski to reakcja obronna psychiki – nie świadomy wybór, ale mechanizm przetrwania w sytuacji skrajnego zagrożenia i stresu.
• Objawy obejmują pozytywne uczucia wobec oprawcy, brak prób ucieczki, wrogość wobec osób pomagających oraz przejmowanie poglądów kata.
• Rozwija się nie tylko w ekstremalnych sytuacjach jak porwania, ale także w codziennych relacjach – toksycznych związkach, rodzinach czy miejscu pracy.
• Kluczowe w pomocy jest budowanie bezpiecznej przestrzeni i stopniowe pokazywanie rzeczywistości – naciskanie lub krytyka tylko pogłębiają problem.

Czym jest syndrom sztokholmski?

Syndrom sztokholmski to mechanizm psychologiczny, w którym ofiara przemocy lub porwania zaczyna odczuwać sympatię, lojalność, a nawet miłość wobec swojego oprawcy. Paradoksalnie, zamiast nienawiści, pojawia się emocjonalne przywiązanie – ofiara może bronić kata, usprawiedliwiać jego zachowanie, a nawet pomagać mu uniknąć odpowiedzialności.

To zjawisko nie dotyczy tylko ekstremalnych sytuacji, jak porwania czy więzienia. Występuje również w:

• toksycznych związkach,
• relacjach rodzic-dziecko,
• mobbingu w pracy,
• sektach religijnych.

Kluczowe jest zrozumienie, że syndrom sztokholmski to nie wybór, ale reakcja obronna psychiki na skrajny stres i zagrożenie. Ofiara, często nieświadomie, próbuje w ten sposób przetrwać.

Definicja i charakterystyka

Syndrom sztokholmski to stan psychiczny, który rozwija się w odpowiedzi na długotrwały stres i poczucie zagrożenia. Jego główne cechy to:

1. Pozytywne uczucia wobec oprawcy – ofiara może twierdzić, że „on nie jest taki zły” lub „ma swoje powody”.
2. Brak prób ucieczki – nawet gdy pojawia się okazja, osoba nie korzysta z niej.
3. Obrzydzenie wobec osób pomagających – policja, rodzina czy przyjaciele są postrzegani jako wrogowie.
4. Identyfikacja z agresorem – przejmowanie jego poglądów lub zachowań.

Jak mówi psycholog Luis Alarcon Arias: To strategia przetrwania – jeśli nie możesz uciec, starasz się zyskać przychylność kata. To prymitywny mechanizm, który ma korzenie w ewolucji.

Jak powstała nazwa syndromu?

Nazwa pochodzi od napadu na bank Kreditbanken w Sztokholmie w 1973 roku. Przez 6 dni dwóch przestępców przetrzymywało czterech zakładników. Po uwolnieniu, ci ostatni:

• odmówili zeznań przeciwko napastnikom,
• zbierali pieniądze na ich obronę,
• jedna z zakładniczek zaręczyła się z jednym z porywaczy.

Szwedzki kryminolog Nils Bejerot, analizując tę sytuację, po raz pierwszy użył terminu „syndrom sztokholmski”. Opisał go jako paradoksalną więź między ofiarą a oprawcą, która powstaje w ekstremalnych warunkach.

Dziś wiemy, że podobne reakcje występowały już wcześniej – np. w przypadku porwania Mary McElroy w 1933 roku. Jednak to wydarzenia w Sztokholmie sprawiły, że zjawisko zostało nazwane i dokładnie zbadane.

Zanurz się w świat elegancji i odkryj co warto wiedzieć o byciu dżentelmenem, by opanować sztukę szlachetności w każdym calu.

Objawy syndromu sztokholmskiego

Rozpoznanie syndromu sztokholmskiego bywa trudne, ponieważ ofiary często skrzętnie ukrywają swoje prawdziwe uczucia. Mechanizm ten działa na poziomie podświadomości – osoba dotknięta tym stanem może nie zdawać sobie sprawy, że jej reakcje są nienaturalne. Kluczowe jest obserwowanie zarówno zachowań zewnętrznych, jak i wewnętrznych przekonań.

Typowe symptomy dzielą się na trzy grupy:

• Emocjonalne – pozytywne uczucia wobec oprawcy, tęsknota za nim po rozstaniu
• Behawioralne – unikanie ucieczki, odmowa współpracy z organami ścigania
• Poznawcze – racjonalizowanie przemocy, przejmowanie światopoglądu kata

Jak rozpoznać syndrom u ofiary?

W praktyce klinicznej zauważono, że osoby z syndromem sztokholmskim wykazują charakterystyczne wzorce myślenia. Przede wszystkim:

• Mówią o oprawcy w superlatywach („on naprawdę mnie rozumie”, „tylko on wie, co dla mnie dobre”)
• Minimalizują doznane krzywdy („to nie było takie straszne”, „inni mają gorzej”)
• Obwiniają siebie („zasłużyłam na to”, „to moja wina, że się zdenerwował”)
• Wykazują wrogość wobec osób pomagających – terapeutów, policjantów, rodziny

Jak podkreśla psycholog Luis Alarcon Arias: Ofiara zaczyna postrzegać świat przez pryzmat doświadczeń z oprawcą. To jak patrzenie przez krzywe lustro – wszystko jest zniekształcone, ale osoba w środku tego nie widzi.

Kluczowe zachowania wskazujące na syndrom

W codziennym funkcjonowaniu osoba z syndromem sztokholmskim może przejawiać konkretne, obserwowalne zachowania, które powinny zaniepokoić bliskich:

• Chroniczne usprawiedliwianie kata („miał trudne dzieciństwo”, „jest pod presją w pracy”)
• Odmowa skorzystania z pomocy nawet w niebezpiecznych sytuacjach
• Izolowanie się od przyjaciół i rodziny, którzy krytykują oprawcę
• Nadmierna troska o dobrostan sprawcy przemocy
• Powtarzanie fraz i przekonań charakterystycznych dla kata
• Utrata własnych zainteresowań i celów życiowych

W przypadku Nataschy Kampusch, która była więziona przez 8 lat, widać było skrajną ambiwalencję – z jednej strony opisywała cierpienie, z drugiej mówiła o oprawcy jak o kimś bliskim. To klasyczny przykład, jak silna może być ta psychologiczna więź.

Przed podróżą w nieznane, sięgnij po książki, które warto przeczytać przed podróżą do nowego kraju, by w pełni przygotować się na kulturowe odkrycia.

Przyczyny powstawania syndromu sztokholmskiego

Dlaczego ludzki umysł tworzy tak paradoksalną więź z oprawcą? To pytanie od dziesięcioleci nurtuje psychologów. Okazuje się, że syndrom sztokholmski to skomplikowana mieszanka mechanizmów psychologicznych i specyficznych warunków zewnętrznych. Wbrew pozorom, to nie słabość charakteru, ale strategia przetrwania zakodowana w naszej psychice.

Mechanizmy psychologiczne

W przypadku syndromu sztokholmskiego mamy do czynienia z trzema kluczowymi procesami psychicznymi:

• Identyfikacja z agresorem – ofiara przejmuje perspektywę kata, by zmniejszyć lęk. Jak mówi psycholog Frank Ochberg: To jak mechanizm dziecka – jeśli nie możesz pokonać groźnego rodzica, starasz się go naśladować.
• Traumatyczne przywiązanie – każdy przejaw „życzliwości” ze strony oprawcy jest wyolbrzymiany. Ofiara zaczyna postrzegać brak przemocy jako akt dobroci.
• Zniekształcenie poznawcze – systematyczna przemocy prowadzi do zmiany postrzegania rzeczywistości. Ofiara zaczyna wierzyć, że „zasługuje” na złe traktowanie.

Warunki sprzyjające rozwojowi syndromu

Nie każda sytuacja przemocy prowadzi do syndromu sztokholmskiego. Muszą zaistnieć specyficzne okoliczności:

• Długotrwała izolacja – brak kontaktu z innymi punktami odniesienia
• Poczucie całkowitej bezradności i niemożności ucieczki
• Nieregularne stosowanie przemocy przeplatane „okresami spokoju”
• Brak zewnętrznej interwencji lub pomocy
• Więź emocjonalna istniejąca przed aktami przemocy (np. w rodzinie)

Jak zauważa psychiatra Judith Herman: Ofiara w takich warunkach zaczyna postrzegać świat wyłącznie przez pryzmat relacji z oprawcą. To jak patrzenie przez dziurkę od klucza – widzisz tylko fragment, ale myślisz, że to cały obraz.

Poszukując idealnego prezentu, znajdź inspirację w artykule co kupić 10-latce na święta, by wywołać uśmiech na jej twarzy.

Syndrom sztokholmski w związkach

Choć termin ten powstał w kontekście porwań, dziś psycholodzy coraz częściej obserwują syndrom sztokholmski w codziennych relacjach partnerskich. To sytuacja, gdy jedna osoba w związku staje się emocjonalnym zakładnikiem drugiej, mimo ewidentnych przejawów przemocy czy manipulacji. Mechanizm jest identyczny – ofiara tworzy więź z oprawcą, by przetrwać w trudnych warunkach.

Toksyczne relacje partnerskie

W związkach dotkniętych syndromem sztokholmskim obserwujemy charakterystyczną dynamikę władzy:

• Asymetria sił – jedna osoba całkowicie dominuje nad drugą
• Cykl przemocy – okresy „spokoju” przeplatane wybuchami agresji
• Stopniowe odcinanie ofiary od wsparcia zewnętrznego
• Systematyczne niszczenie poczucia własnej wartości

Kluczową rolę odgrywa tzw. faza miodowego miesiąca, gdy oprawca okazuje skruchę i czułość. To właśnie wtedy ofiara utwierdza się w przekonaniu, że „on się zmieni” i „to tylko przejściowe trudności”.

Dlaczego ofiary bronią swoich oprawców?

To pytanie zadaje sobie wielu bliskich osób uwikłanych w toksyczne związki. Odpowiedź tkwi w czterech mechanizmach psychologicznych:

1. Zniekształcenie poznawcze – długotrwała przemoc zmienia postrzeganie rzeczywistości
2. Strach przed eskalacją przemocy w przypadku próby odejścia
3. Poczucie winy i przekonanie o własnej odpowiedzialności
4. Traumatyczna więź – emocjonalne uzależnienie od oprawcy

Jak mówi terapeuta Luis Alarcon Arias: To nie jest miłość, ale chorobliwe przywiązanie. Ofiara myśli: „Jeśli zniosę to cierpienie, może zasłużę na jego miłość”. To mechanizm podobny do uzależnienia.

W przypadku Nataschy Kampusch czy Patty Hearst widzimy, jak izolacja i całkowita zależność potęgują ten efekt. W związkach partnerskich proces jest bardziej subtelny, ale równie destrukcyjny.

Syndrom sztokholmski w rodzinie

W rodzinnych relacjach syndrom sztokholmski często przybiera formę niewidzialnych kajdan. Ofiary – zwykle dzieci lub partnerzy życiowi – tkwią w sieci toksycznych więzi, nie zdając sobie sprawy, że ich lojalność i przywiązanie są efektem mechanizmu przetrwania. To szczególnie bolesny przypadek, bo oprawca i ofiara łączą się pozornie normalnymi relacjami rodzinnymi.

Jak mówi psycholog kliniczny: W rodzinie syndrom rozwija się powoli, niczym trucizna podawana w małych dawkach. Ofiara nie zauważa momentu, w którym obrona kata staje się jej drugą naturą.

Przemoc domowa a syndrom

Przemoc domowa tworzy idealne warunki do rozwoju syndromu sztokholmskiego. Kluczowe czynniki to:

• Cykl przemocy – naprzemienne okresy agresji i „przeprosin” utrwalają więź
• Izolacja społeczna – ograniczenie kontaktów z osobami z zewnątrz
• Ekonomiczna zależność ofiary od sprawcy
• Wykorzystywanie dzieci jako narzędzia presji

Ofiary często opisują paradoksalne uczucia: Nienawidzę go za to, co robi, ale gdy jest miły, czuję się jak jedyna ważna osoba na świecie. To klasyczny przykład traumatycznej więzi, gdzie groźba przemocy miesza się z chwilami pozornej bliskości.

Relacje rodzic-dziecko

W relacjach rodzic-dziecko syndrom sztokholmski przybiera szczególnie bolesną formę. Dziecko, które powinno czuć się bezpieczne, uczy się kochać swojego oprawcę. Mechanizmy to:

• Zniekształcenie miłości – dziecko utożsamia przemoc z troską („tata mnie bije, bo mnie kocha”)
• Przejmowanie odpowiedzialności („to moja wina, że mama się złości”)
• Wytworzenie fałszywego obrazu rodzica jako „ofiary okoliczności”

Jak zauważa terapeuta rodzinny: Dziecięcy umysł nie potrafi pogodzić się z myślą, że rodzic może być zły. Wolą uwierzyć, że to one zasługują na karę. To prowadzi do głębokich zaburzeń w dorosłym życiu, w tym trudności w budowaniu zdrowych relacji.

Przypadek Nataschy Kampusch pokazuje, jak silna może być ta więź – nawet po latach przemocy potrafiła mówić o oprawcy z pewnym rodzajem zniekształconej wdzięczności. W rodzinach ten mechanizm działa jeszcze subtelniej, bo podszyty społecznym oczekiwaniem miłości do rodziców.

Syndrom sztokholmski w miejscu pracy

W środowisku zawodowym syndrom sztokholmski często przybiera postać toksycznej lojalności wobec przełożonych lub współpracowników stosujących mobbing. Paradoksalnie, zamiast szukać pomocy, pracownik zaczyna identyfikować się z osobą go krzywdzącą, co prowadzi do utrwalenia patologicznych relacji w miejscu pracy.

Mechanizm ten szczególnie często pojawia się w:

• firmach o wysokim poziomie stresu i presji
• strukturach hierarchicznych z autokratycznym stylem zarządzania
• zespołach z wyraźną nierównowagą sił między pracownikami
• branżach o ograniczonych możliwościach zmiany pracy

Mobbing a syndrom

Mobbing tworzy idealne warunki do rozwoju syndromu sztokholmskiego poprzez:

Ofiara mobbingu zaczyna postrzegać każdy przejaw normalnego traktowania jako szczególną przysługę, za którą należy być wdzięcznym. To prowadzi do paradoksalnej sytuacji, gdzie pracownik broni osoby, która go systematycznie krzywdzi.

Jak rozpoznać syndrom u pracownika?

Objawy syndromu sztokholmskiego w pracy są często subtelnie maskowane pod pozorem profesjonalizmu. Warto zwrócić uwagę na:

• Nadmierne zaangażowanie poza normalne wymagania („muszę zostać, bo szef liczy tylko na mnie”)
• Chroniczne usprawiedliwianie niewłaściwych zachowań przełożonych („on tak ma, ale to dobry fachowiec”)
• Odmawianie współpracy z działem HR lub związkiem zawodowym
• Rezygnacja z urlopów lub zwolnień lekarskich mimo złego samopoczucia
• Izolowanie się od kolegów krytykujących przełożonych

Jak zauważają psychologowie pracy: Ofiara mobbingu często staje się najgorliwszym obrońcą systemu, który ją krzywdzi. To mechanizm podobny do tego, jaki obserwujemy u więźniów w obozach koncentracyjnych.

Znane przypadki syndromu sztokholmskiego

Historia zna wiele dramatycznych przykładów syndromu sztokholmskiego, które pokazują, jak głęboko ludzka psychika może się dostosować do ekstremalnych sytuacji. Te przypadki nie tylko ilustrują mechanizm działania syndromu, ale też pomagają zrozumieć jego uniwersalność – może się pojawić w różnych kontekstach, od porwań po długotrwałe związki oparte na przemocy.

Historia Patty Hearst

Patty Hearst, wnuczka amerykańskiego magnata prasowego, stała się jednym z najbardziej znanych przykładów syndromu sztokholmskiego. Porwana w 1974 roku przez radykalną grupę Symbionese Liberation Army, po dwóch miesiącach dobrowolnie przyłączyła się do swoich oprawców. Nagranie, w którym ogłosiła zmianę tożsamości na „Tanię” i potępiła własną rodzinę, wstrząsnęło opinią publiczną.

Co najbardziej zaskakuje, Hearst aktywnie uczestniczyła w działalności grupy, w tym w napadzie na bank. Psychologowie tłumaczą jej zachowanie skrajną identyfikacją z agresorem – w obliczu ciągłego zagrożenia życia, przejęcie światopoglądu porywaczy stało się mechanizmem przetrwania. Jej proces sądowy stał się precedensem w rozumieniu wpływu psychologicznego na zachowanie ofiar.

Przypadek Nataschy Kampusch

Historia Nataschy Kampusch, porwanej jako 10-latka i przetrzymywanej przez 8 lat w piwnicy, pokazuje jak długotrwała izolacja kształtuje relację ofiary z oprawcą. Wolfgang Priklopil stosował wobec niej przemoc fizyczną i psychiczną, ale jednocześnie pozwalał na pewne przywileje – wspólne wyjścia czy możliwość słuchania radia.

Po ucieczce w 2006 roku, Kampusch wyznała, że płakała na wieść o śmierci Priklopila. Jej wypowiedzi pełne były ambiwalencji – z jednej strony opisywała cierpienie, z drugiej mówiła o oprawcy jak o kimś bliskim. Ten przypadek jest szczególnie ważny dla psychologów, bo pokazuje, jak nawet w skrajnie patologicznej relacji może powstać coś na kształt więzi emocjonalnej.

Jak pomóc osobie z syndromem sztokholmskim?

Pomoc osobie z syndromem sztokholmskim wymaga ogromnej delikatności i cierpliwości. To jak wyciąganie kogoś z głębokiej studni – każdy gwałtowny ruch może spowodować, że ofiara jeszcze mocniej przytuli się do swoich oprawców. Kluczowe jest zrozumienie, że to nie jest zwykły wybór, ale mechanizm przetrwania, który działa na poziomie podświadomości.

Pierwszym krokiem jest zawsze budowanie bezpiecznej przestrzeni. Ofiara musi poczuć, że może ufać osobie pomagającej, nie obawiając się oceny czy presji. Jak mówi psycholog kliniczny: Nie możesz zmusić kogoś do wolności. Możesz tylko pokazać, że istnieje inny świat poza tym, co zna.

Metody terapii i leczenia

Terapia syndromu sztokholmskiego to długotrwały proces, który wymaga specjalistycznego podejścia. Najskuteczniejsze metody to:

1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga rozpoznać i zmienić zniekształcone wzorce myślenia
2. Terapia traumy – praca z emocjami związanymi z przemocą i uwięzieniem
3. Terapia grupowa – kontakt z innymi ofiarami pomaga znormalizować doświadczenia
4. W niektórych przypadkach – farmakoterapia łagodząca objawy lęku i depresji

Wsparcie bliskich w procesie zdrowienia

Rodzina i przyjaciele odgrywają kluczową rolę w wychodzeniu z syndromu sztokholmskiego, ale muszą działać mądrze. Najczęstsze błędy to:

• Ocena i krytyka („jak mogłaś go bronić?”) – to tylko zamyka ofiarę w sobie
• Naciskanie na szybkie decyzje („natychmiast go zostaw”)
• Minimalizowanie doświadczeń („nie było tak źle”)

Zamiast tego warto:

1. Słuchać bez oceniania – ofiara musi poczuć, że jej uczucia są ważne
2. Dostarczać obiektywnych informacji – delikatnie pokazywać rzeczywistość
3. Wspierać małe kroki ku niezależności
4. Zapewnić o stałej obecności („jestem tu, kiedy będziesz gotowa”)

Jak podkreśla terapeuta: To jak towarzyszenie komuś w ciemnym tunelu. Nie możesz go przeciągnąć na siłę, ale możesz iść obok, świecąc latarką. W przypadku Nataschy Kampusch kluczowe okazało się stopniowe odbudowywanie zaufania do świata i ludzi, co zajęło wiele lat terapii.

Różnice między syndromem sztokholmskim a efektem sztokholmskim

Choć terminy te bywają używane zamiennie, syndrom i efekt sztokholmski opisują nieco inne zjawiska psychologiczne. Podstawowa różnica tkwi w zakresie i głębokości reakcji ofiary na sytuację uwięzienia czy przemocy.

Syndrom sztokholmski to kompleksowa reakcja przystosowawcza, obejmująca:

• Głębokie zmiany emocjonalne (sympatia, przywiązanie)
• Zmiany poznawcze (przejmowanie poglądów oprawcy)
• Zmiany behawioralne (pomaganie katowi)

Efekt sztokholmski to węższe pojęcie, odnoszące się głównie do:

• Chwilowych zmian w zachowaniu
• Powierzchownych dostosowań do wymagań oprawcy
• Brak trwałych zmian w postrzeganiu rzeczywistości

Podobieństwa i różnice

Oba zjawiska łączy podstawowy mechanizm – próba przystosowania się do sytuacji zagrożenia poprzez zbliżenie emocjonalne do źródła tego zagrożenia. Jednak różnice są znaczące:

Jak mówi psycholog kliniczny: Efekt to jak udawanie sympatii, syndrom to prawdziwe jej odczuwanie. To różnica między aktorstwem a wewnętrzną przemianą.

Zastosowanie terminów w psychologii

W praktyce psychologicznej te terminy mają różne zastosowania:

• Syndrom sztokholmski stosuje się głównie w:
  • Psychologii klinicznej
  • Terapii traumy
  • Badaniach nad przemocą w rodzinie
• Efekt sztokholmski częściej pojawia się w:
  • Psychologii społecznej
  • Badaniach nad konformizmem
  • Analizach zachowań w sytuacjach kryzysowych

W przypadku Patty Hearst mieliśmy do czynienia z klasycznym syndromem – jej przemiana była głęboka i trwała. Natomiast w wielu sytuacjach zakładniczych obserwujemy tylko efekt – powierzchowne dostosowanie się do wymagań porywaczy bez trwałej zmiany tożsamości.

Wnioski

Syndrom sztokholmski to złożony mechanizm obronny psychiki, który może pojawić się w różnych kontekstach – nie tylko w sytuacjach ekstremalnych jak porwania, ale także w codziennych relacjach rodzinnych, partnerskich czy zawodowych. Kluczowe jest zrozumienie, że to nie świadomy wybór ofiary, ale instynktowna strategia przetrwania w obliczu długotrwałego stresu i zagrożenia.

Terapia osób dotkniętych tym syndromem wymaga wielkiej cierpliwości i specjalistycznego podejścia. Najskuteczniejsze efekty przynosi połączenie terapii poznawczo-behawioralnej z pracą nad traumą. Ważne, by bliscy unikali oceniania i krytyki, skupiając się na budowaniu bezpiecznej przestrzeni do stopniowego wychodzenia z toksycznej relacji.

Najczęściej zadawane pytania

Czy syndrom sztokholmski można wyleczyć?
Tak, choć proces terapii bywa długi i wymaga specjalistycznej pomocy. Kluczowe jest stopniowe przepracowywanie traumy i budowanie nowych, zdrowych wzorców myślenia. Wiele osób udaje się całkowicie uwolnić od tego stanu, choć ślady doświadczeń mogą pozostać.

Dlaczego ofiary bronią swoich oprawców?
To mechanizm przetrwania – w sytuacji bez wyjścia psychika szuka sposobu na zmniejszenie lęku. Identyfikacja z agresorem i racjonalizowanie jego zachowań to próba odzyskania choć iluzji kontroli nad sytuacją.

Czy syndrom sztokholmski występuje tylko w ekstremalnych sytuacjach?
Nie, może rozwijać się także w pozornie normalnych relacjach – toksycznych związkach, rodzinach z przemocą czy nawet w miejscu pracy, gdzie występuje mobbing. Warunkiem jest długotrwałe poczucie zagrożenia i ograniczone możliwości ucieczki.

Jak rozpoznać syndrom u bliskiej osoby?
Niepokojące sygnały to: chroniczne usprawiedliwianie oprawcy, odrzucanie pomocy, izolowanie się od osób krytykujących kata oraz przejmowanie jego poglądów. Ofiara często minimalizuje doznane krzywdy i obwinia siebie.

Czy dzieci mogą doświadczać syndromu sztokholmskiego?
Tak, to szczególnie częste w rodzinach z przemocą. Dziecko, niezdolne do samodzielnej ucieczki, często utożsamia przemoc z miłością („tata mnie bije, bo mnie kocha”) i bierze odpowiedzialność za zachowanie oprawcy na siebie.